Theo NYT, chiến tranh thương mại Mỹ Trung đang ngày một căng thẳng và Việt Nam là một trong những nước được hưởng lợi lớn. Các nhà máy tại Việt Nam đang ngày càng nhận nhiều đơn hàng hơn khi Mỹ áp thuế lên hàng Trung Quốc qua đó khiến nhiều doanh nghiệp xem xét chuyển hệ thống sản xuất của họ sang nước khác.

Hiện tại, ngày càng nhiều hãng công nghệ lớn đang xem xét xây dựng nhà máy ở Việt Nam, nhờ đó biến Việt Nam trở thành một công xưởng sản xuất smartphone và hàng kỹ thuật cao như mong đợi.

Tuy nhiên, thành công không thể đến trong chớp mắt mà cần xây dựng từng bước. Tờ NYT cho rằng Việt Nam cần cải thiện từ việc làm những sản phẩm nhỏ nhất như thiết bị nhựa cho hàng công nghệ cao.

DỰA VÀO ĐÂU ĐỂ CÓ CUỘC ĐỔ BỘ NÀY?

Công ty công nghệ Bắc Việt của anh Vũ Hữu Thắng ở Bắc Ninh chuyên sản xuất các bộ phận plastic nhỏ cho máy in Canon, dụng cụ âm nhạc Korg hay cho điện thoại Samsung. Anh Thắng cho biết doanh nghiệp khó có thể cạnh tranh với các nhà cung cấp Trung Quốc khi hàng tháng vẫn phải nhập 70-100 tấn nguyên liệu nhựa từ nước láng giềng.

"Việt nam khó lòng cạnh tranh với Trung Quốc. Khi chúng tôi phải nhập khẩu nguyên liệu thô từ đây thì thành phẩm đã đắt hơn 5-10% so với Trung Quốc rồi", anh Thắng ngậm ngùi.

Thêm nữa, thị trường nội địa của Việt nam bé hơn nhiều so với Trung Quốc nên các nhà máy sản xuất nguyên liệu nhựa thô sẽ khó lòng chuyển hoạt động sang Việt Nam bất chấp chiến tranh thương mại Mỹ Trung.

Sắp tới đây, các nhà đàm phán Mỹ Trung sẽ gặp nhau ở Thượng Hải để bàn về một lối ra cho căng thẳng hiện nay. Tuy vậy với nhiều doanh nghiệp, tương lai đã trở nên đen tối rõ ràng khi mối quan hệ Mỹ Trung căng thẳng và đặt nhà máy tại Trung Quốc không còn là một chiến lược khôn ngoan.

Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump đặt hàng loạt sản phẩm như smartphone, máy chơi điện tử hay các mặt hàng tiêu dùng khác vào dạng đánh thuế đặc biệt từ Trung Quốc đã khiến các nhà sản xuất nước ngoài ở đây cảm thấy áp lực phải tìm một địa điểm mới có chi phí rẻ hơn.

Trong khi hãng Apple đang nhắm tới thị trường Việt Nam và Ấn Độ để đa dạng hóa chuỗi cung ứng thì Nintendo đã nhanh chóng chuyển bớt dây truyền sản xuất thiết bị chơi điện tử cầm tay của mình từ Trung Quốc qua Việt Nam.

Tập đoàn điện tử Foxconn nổi tiếng của Đài Loan, một đối tác lớn sản xuất iPhones vào tháng 1/2019 cũng đã tuyên bố mua quyền sử dụng đất tại Việt Nam cũng như bơm 200 triệu USD cho thị trường Ấn Độ.

Hàng loạt các nhà máy Đài Loan hay Trung Quốc cũng có động thái tương tự khi nhanh chóng dịch chuyển sang Việt Nam.

Việt Nam đã sẵn sàng sản xuất cho Apple?

Dù vậy, quốc gia với dân số gần 100 triệu người này sẽ không thể thay thế Trung Quốc trở thành công xưởng thế giới chỉ sau 1 đêm. Quyền sử dụng đất ở đây có thể rất đắt đỏ, và những nhà máy hay nhà kho không dồi dào. Quá trình tuyển dụng đủ công nhân và quản lý cũng sẽ không dễ dàng.

"Chắc chắn đây là mức giới hạn khả năng của Việt Nam", ông Frederick R. Burke, Giám đốc công ty luật Baker McKenzie tại TP. HCM nhận xét. Dù lực lượng lao động của Việt Nam mỗi năm có thêm khoảng 1 triệu người, các công ty "đã tính đến chuyện thiếu lao động ngay từ lúc này".

Việt Nam cũng không có sẵn các công ty phụ trợ để cung cấp các linh kiện đặc biệt hay vật liệu một cách sẵn có như ở Trung Quốc. Bà Trần Thu Thủy, Giám đốc công ty sản xuất khuôn kim loại HTMP nói rằng bà rất mừng nếu có thể sản xuất cho Apple, nhưng công ty của bà sẽ phải cải thiện rất nhiều nếu muốn làm được điều đó.

HTMP sản xuất các khuôn kim loại để từ đó làm ra nhựa hoặc các linh kiện khuôn đúc. Chỉ vào một chiếc MacBook ở gần đó, bà Thủy nói rằng sẽ có ngày công ty của bà làm được khuôn để sản xuất khung laptop.

"Còn rất nhiều thứ mà chúng tôi cần phải cải thiện", bà Thủy chia sẻ.

Việt Nam hiện đã có thế mạnh về sản xuất giày, quần áo và nhiều sản phẩm yêu cầu lao động thủ công khác. Khoảng gần một nửa số sneaker của Nike và Adidas được sản xuất tại Việt Nam. Khi các nhà máy mọc lên ngày càng nhiều, chính phủ Việt Nam cũng đáp ứng bằng cách làm thêm đường, cảng và các nhà máy phát điện. Hà Nội cũng ký kết nhiều hiệp định hợp tác nhằm giảm thuế, gần đây nhất là hiệp định ký với Liên minh châu Âu.

Chính quyền của ông Trump dĩ nhiên cũng để ý đến việc nhập khẩu từ Việt Nam ngày càng tăng. Bộ Tài chính Mỹ mới đây đưa Việt Nam vào danh sách theo dõi về việc thao túng giá trị đồng tiền. Ông Trump cũng cho rằng Việt Nam có thể là đối tượng bị áp thuế tiếp theo.

Đáp lại, chính phủ Việt Nam cho biết họ muốn đạt được thỏa thuận hai bên cùng có lợi với Mỹ, và cam kết trừng phạt những công ty sử dụng mác "Made in Vietnam" để tránh thuế của Mỹ.

Những hành động của chính quyền ông Trump có lẽ cũng không thể đảo ngược được xu hướng biến miền Bắc Việt Nam trở thành một trung tâm sản xuất thiết bị điện tử. Rất nhiều nhà máy đã mọc lên trên khu vực này nhờ ảnh hưởng của một công ty duy nhất.

Đến Việt Nam, Apple sẽ hưởng lợi nhờ Samsung

Hơn 10 năm trước, Samsung Electronics mở nhà máy đầu tiên tại Bắc Ninh. Đây là một bước đi đúng đắn. Đến nay, khoảng một nửa số điện thoại họ xuất xưởng hàng năm được sản xuất tại Việt Nam. Chi nhánh của họ tại đất nước này, với khoảng 100.000 nhân công, chiếm tới 1/3 tổng doanh thu toàn cầu 220 tỷ USD của họ trong năm 2018.

Đại diện của Samsung cho biết khoảng 90% trong số đó là từ doanh thu smartphone sản xuất tại Việt Nam và bán ra ở các nước khác. Như vậy, một mình Samsung đã chiếm khoảng 1/4 kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2018, và con số đó cũng chưa thể hiện hết sự ảnh hưởng của công ty này lên nền kinh tế. 

Sự thành công của Samsung đã thuyết phục nhiều công ty cung ứng khác của Hàn Quốc rằng họ có thể hoạt động tại Việt Nam. 

"Khi bạn là một công ty lớn và bạn chuyển sang một nơi khác, mọi thứ đều đi theo", Filippo Bortoletti, Phó Giám đốc công ty tư vấn Dezan Shira tại Hà Nội nhận định.

Tuy nhiên, đây cũng không hoàn toàn là tín hiệu tích cực. Nhiều công ty lớn đến Việt Nam và chỉ làm việc với những nhà cung ứng quen thuộc, khiến cho các công ty phụ trở bản địa khó lòng chen chân vào được.

Samsung có khoảng 35 nhà cung ứng Việt Nam. Khi mới mở nhà máy tại đây, họ mua các loại khung cho dây chuyền từ công ty VPMS của Việt Nam. Sau đó, họ bắt đầu kết hợp với những nhà cung ứng đến từ Hàn Quốc. Chỉ sau một năm, họ không còn hợp tác với VPMS nữa.

Giá cả và chất lượng không phải là vấn đề, điều cản trở là quy mô. VPMS không thể đáp ứng được quy mô mà Samsung yêu cầu, theo chia sẻ của ông Nguyễn Xuân Hoàng, một trong những người sáng lập VPMS.

Fitek là một trong những nhà sản xuất linh kiện công nghiệp cho Samsung, Canon và nhiều công ty khác ở Bắc Ninh. Vũ Tiến Cường, Chủ tịch Fitek cho biết hầu hết nhà cung ứng Việt Nam đều gặp vấn đề với chất lượng, năng suất nên không giành được hợp đồng từ các công ty đa quốc gia. Mấu chốt của vấn đề là sự thiếu kinh nghiệm, chứ không phải thiếu tiền hay hiểu biết.

"Các công ty cung ứng Việt Nam đang phát triển hàng ngày", ông Cường nhận định.

Nguyễn Thị Huệ biết khá rõ về việc phải thay đổi như thế nào. Trước khi mở công ty riêng năm 2015, cô gái 28 tuổi làm thuê 16 giờ mỗi ngày. Công ty của cô giờ đây chuyên xử lý bề mặt kim loại, với những khách hàng lớn như LG hay hãng xe Ducati.

"Chúng tôi rất chờ đợi được cung ứng cho Apple", ông Huân, chồng cô Huệ cho biết. Công ty đã đầu tư các loại máy móc chất lượng cao hơn để đáp ứng nhu cầu của các khách hàng nước ngoài.

"Họ có tiêu chuẩn và yêu cầu rất cao. Chúng tôi tự tin đáp ứng được", cô Huệ vui vẻ nói.

***trích dịch bài viết trên New York Times nhận định về khả năng Apple sẽ sản xuất IPhone tại Việt Nam vào năm sau của Zingnew.